Thứ hai là mua bán sáp nhập các ngân hàng, dùng mua bán, sáp nhập để giảm sở hữu chéo
Theo đó, NHNN đã và đang chú trọng vào công tác xác định nguồn lực tài chính của các cổ đông khi dự góp vốn, mua cổ phần tại TCTD. Ảnh: TRẦN VIỆT pháp luật cấm… Sở hữu chéo và đầu tư chéo là hiện tượng trong nền kinh tế thị trường.
Bên cạnh đó, cũng cần chuyển đổi nhận thức của các chủ DN về quản trị DN dựa trên mối quan hệ gia đình sang quan hệ thị trường các nhà quản lý. Ngoài ra còn có thực trạng một ngân hàng cùng với các cổ đông của nhà băng sở hữu cổ phần tại nhiều TCTD khác, một ngân hàng sở hữu cổ phần tại một TCTD song song nhận ủy thác đại diện cho các cổ đông tại chính TCTD đó hay một số ngân hàng có sở hữu cổ phần tại TCTD khác và lại có quan hệ vay vốn/tiền gửi lớn với TCTD đó.
TS. Cùng với đó là phối hợp chặt đẹp với Bộ Tài chính duyệt các cơ quan thanh tra, giám sát chuyên ngành chứng khoán, bảo hiểm theo dõi, rà soát, giám sát chém đẹp các giao tiếp sở hữu chéo, đầu tư chéo giữa các DN hoạt động trong các lĩnh vực thị trường nhà băng - chứng khoán - bảo hiểm nhằm hạn chế rủi ro tiềm tàng và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh.
Nguyễn Xuân Thành cho rằng, phải xác định danh sách cổ đông cần đặc biệt quan tâm và giám sát chém đẹp quan hệ tín dụng của các đối tượng này.
Huyền Bảo (ghi) An Tư. Tác động xấu tới nền kinh tế Tình trạng sở hữu chéo, đầu tư chéo trước nhất sẽ tạo rủi ro dòng vốn ảo, giảm tính sáng tỏ, gia tăng rủi ro cho hoạt động nhà băng. Giải pháp cho vấn đề này cần được đặt trên một hệ thống số liệu sáng tỏ, khách quan, không tù mù thì mới đưa ra được giải pháp đúng và trúng.
Tình trạng sở hữu chéo, đầu tư chéo sẽ tạo rủi ro dòng vốn ảo, giảm tính sáng tỏ, gia tăng rủi ro cho hoạt động nhà băng (Ảnh có tính minh họa).
Thứ ba là hạn chế những tác động tiêu cực của sở hữu chéo bằng cách định nghĩa lại khái niệm người có liên tưởng, ban bố thông báo sáng tỏ, rõ ràng và xây dựng chế tài đủ mạnh để hạn chế hành vi vi phạm.
Tuy nhiên do yếu tố lịch sử, trên thực tiễn, hiện vẫn còn một số TCTD góp vốn tại nhiều TCTD khác hoặc có sở hữu cổ phần lẫn nhau (các hiện tượng này xảy ra từ trước khi Luật Các TCTD 2010 có hiệu lực) hoặc có một số trường hợp TCTD duyệt các công ty con của mình sở hữu cổ phần của TCTD khác hoặc cổ đông sở hữu cổ phần của TCTD phê chuẩn vốn vay của TCTD hoặc DN khác… …vẫn vi phạm Theo ông Bùi Huy Thọ, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý cấp phép các TCTD và hoạt động nhà băng, cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng, nhà băng Nhà nước Việt Nam, qua công tác thanh tra, giám sát vấn đề cổ đông, cổ phần, cổ phiếu và quan hệ tín dụng của TCTD với công ty con, công ty kết liên… đã thấy một số vấn đề nổi cộm, nhiều giao dịch sở hữu chéo, đầu tư chéo trong hệ thống nhà băng có dấu hiệu bị lạm dụng, bị khai hoang để phục vụ một hay một số nhóm ích nhất quyết, tạo xung đột ích trong hoạt động TCTD và cổ đông, tiềm tàng rủi ro đối với hệ thống TCTD và cả hệ thống tài chính.
Nguyễn Xuân Thành, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright: Giải quyết sở hữu chéo là một nội dung của tái cấu trúc Xóa bỏ sở hữu chéo là một nội dung trong nạm tái cấu trúc hệ thống nhà băng. Thứ nhất là thoái vốn DN Nhà nước khỏi ngân hàng thương nghiệp.
Điều này có thể gây xáo trộn thị trường và thiệt hại cho nền kinh tế. Do đó, cơ chế luật pháp cần phải sâu sát với hiện tượng lách quy định hiện thời. Ngoài ra, theo các chuyên gia, sở hữu chéo, đầu tư chéo còn tiềm ẩn rủi ro hệ thống và bóp méo cạnh tranh. Hơn nữa, sở hữu chéo còn là một chất dẫn gây truyền rủi ro giữa các định chế tài chính, các DN có liên hệ khi cổ đông gặp khó khăn trong hoạt động kinh dinh và tài chính.
Vì vậy, chung tay xử lý sở hữu chéo, đầu tư chéo là việc mà các cơ quan, ban ngành sở quan cần quan tâm và xử lý càng sớm càng tốt. Ông Bùi Huy Thọ cho biết cụ thể, hiện có một số cặp TCTD có sở hữu cổ phần trực tiếp lẫn nhau.
Kiểm soát “vốn ảo” Đưa ra giải pháp cho vấn đề này, TS. Sở hữu chéo hình thành những khoản vốn khổng lồ nhưng chỉ có trên giấy tờ, sổ sách mà không được đưa ra thị trường, không phục vụ cho nền kinh tế, tạo ra tình trạng tăng vốn ảo trong các ngân hàng. Thị trường này cũng cần năng lực giám sát thị trường tín dụng và thị trường vốn hiệu quả hơn cũng như thực hiện xây dựng chỉ số tín nhiệm DN.
Ông Đinh Tuấn Minh, chuyên gia kinh tế tại ngân hàng Quân đội: Xây dựng thị trường vốn có phí giao tiếp thấp Để hạn chế sở hữu chéo trong dài hạn, cần xây dựng thị trường tín dụng và thị trường vốn có hoài giao tế thấp.
Sở hữu chéo, đầu tư chéo đã và đang là vấn đề nổi cộm hiện nay trong hệ thống nhà băng và thị trường tài chính, không những tạo ra rủi ro khôn lường, đe dọa an toàn hệ thống các TCTD mà còn cho cả thị trường tài chính Việt Nam. Tuy nhiên, trong điều kiện các phương tiện thanh tra, giám sát chưa hiệu quả, sở hữu chéo, đầu tư chéo dễ bị lạm dụng, tạo ra chuỗi sở hữu phức tạp, khó kiểm soát, dẫn đến các nguyên tắc quản trị DN, quản trị rủi ro không được tôn trọng, hoạt động kinh doanh kém minh bạch, tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Khi các TCTD liên kết thành một “mạng nhện” sẽ nảy độc quyền nhóm. Để làm được việc này cần giải quyết ba vấn đề.
Bên cạnh đó, một đôi nhà băng vẫn còn tồn tại tình trạng mua trái phiếu của công ty con hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm (hình thức cấp tín dụng cho công ty con) hoặc đặt cọc, ủy thác đầu tư qua công ty con. Chính kết quả này kéo theo hệ lụy làm sai lệch về quản trị TCTD cũng như việc đánh giá rủi ro, trích lập ngừa hay giám sát đối với hoạt động tài chính nói chung.
Còn theo ông Bùi Huy Thọ, để giải quyết vấn đề này, cần kiểm soát vấn đề “vốn ảo” trong hệ thống. Đồng thời, Luật Các TCTD cũng quy định về giới hạn sở hữu của cổ đông và nhóm cổ đông tại TCTD (Điều 55 Luật Các TCTD). Về thực trạng một TCTD sở hữu cổ phần tại nhiều TCTD khác, số liệu giám sát cho thấy còn nhiều TCTD có cổ đông là TCTD khác, trong đó nhiều ngân hàng sở hữu cổ phần tại nhiều TCTD.
Trạng sư Trương Thanh Đức, chủ toạ Công ty Luật Basico, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Pháp chế nhà băng: Cần sáng tỏ số liệu Việc sở hữu chéo, đầu tư chéo đã giúp các tổ chức tài chính không phải tuân thủ hầu hết các quy định đảm bảo tài sản, bao gồm quy định về an toàn vốn, quy định về giới hạn tín dụng cấp cho một khách hàng, qui định về hạn chế góp vốn, sở hữu chứng khoán bất động sản và quy định quản lý nợ xấu.
Nguyễn Xuân Thành, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright (FETP) cho rằng, các cổ đông có thể thực hiện các giao tiếp sở hữu chéo, đầu tư chéo phục vụ lợi ích nhóm tạo ra vốn ảo, lợi nhuận ảo… làm cơ quan quản lý, nhà đầu tư khó có thân xác định được bản tính vốn và tài chính của TCTD. DN quốc gia có thể bán cổ phần cho một công ty quản lý vốn, sau đó bán lại cho các nhà đầu tư bên ngoài theo một lịch trình nhất thiết.
Ngược lại, các công ty con cũng thực hiện nhiều giao tiếp như gửi tiền hoặc sở hữu cổ phiếu của chính ngân hàng. “Để bảo đảm nguồn vốn của các cổ đông là cá nhân, tổ chức đầu tư vào TCTD là hợp pháp và phản ánh đúng bản tính năng lực tài chính của họ, khi coi xét việc tăng vốn điều lệ của các TCTD, NHNN tăng cường công tác xác minh nguồn tiền của các cổ đông và người có can hệ khi tham dự góp vốn, mua cổ phần tại các TCTD phê duyệt các hồ sơ chứng minh năng lực tài chính và quan hệ tín dụng tại các TCTD” - ông Thọ cho biết.
Điều này đặc biệt nghiêm trọng xảy ra tại các TCTD khi bị nhóm cổ đông thao túng, liên kết ngầm thực hành các hoạt động cho vay, đầu tư vòng vèo lẫn nhau, khiến các cơ quản quản lý cũng như nhà đầu tư không đánh giá chuẩn xác được bản chất vốn và hoạt động tài chính của TCTD, do đó đe dọa đến an toàn của bản thân TCTD và của toàn hệ thống. Theo quy định luật pháp, Luật Các TCTD năm 2010 không cho phép các TCTD sở hữu cổ phần lẫn nhau (Khoản 5 Điều 129), không cho phép các công ty con, công ty kết liên của một TCTD được góp vốn, mua cổ phần của chính TCTD đó (Khoản 2 Điều 135).
TS. Ngoại giả, theo các chuyên gia, NHNN cần phối hợp với Ủy ban chứng khoán theo dõi, giám sát chém việc mua bán, chuyển nhượng cổ phần của các TCTD trên thị trường chứng khoán. Sở hữu chéo ở mức độ nhất quyết sẽ mang lại những ích lợi cho bản thân chủ thể TCTD như hỗ trợ nguồn vốn cho hoạt động đầu tư, sản xuất kinh dinh, tạo điều kiện thảo luận kinh nghiệm, nguồn nhân công, tài chính, công nghệ giữa các đối tác.
Hệ quả là dẫn tới những giao thiệp tài chính vượt ra ngoài phạm vi an toàn theo quy định của pháp luật, thoát ly khỏi vòng kiểm soát của các cơ quan quản lý.
Thị trường này cần một hệ thống thông báo sáng tỏ, hệ thống pháp lý tốt hơn (quyền sở hữu rõ ràng; phát mại tài sản dễ dàng; thủ tục vỡ nợ nhanh). Theo ông Thọ, một số cổ đông (kể cả cổ đông là tổ chức, cá nhân) và người có can hệ còn nắm giữ cổ phần của TCTD vượt quá tỷ lệ cho phép theo quy định của pháp luật, song song lại có quan hệ vay lớn đối với TCTD lớn hơn cả cổ phần, hoặc vốn góp vào TCTD.
Ông Vũ Viết Ngoạn, Chủ tịch Ủy ban giám sát tài chính quốc gia: Cơ chế luật pháp cần sâu sát với thực tại bản tính của sở hữu chéo không phải hoàn toàn ác hại, tuy nhiên sở hữu chéo dễ bị lạm dụng bởi nó tạo thời cơ để cổ đông chi phối định chế tài chính và dùng định chế tài chính như một công cụ để đầu tư, cấp vốn theo mục đích riêng của họ.
